RAMAZAN BAYRAMINIZ KUTLU OLSUN
MENEMEN’DE ESKİ RAMAZAN BAYRAMLARI

Yeni bir Ramazan Bayramı daha geldi. 

Yine aynı telaşlar, yine aynı heyecanlar. Bir ay boyunca veya bazı günlerde oruç tutanlar tekrar eski yeme-içme alışkanlıklarına geri dönecek. Ancak bu bayram çok farklı. Dünyanın başına musallat olan Koronavirüs nedeniyle çocuklar, büyüklerinin bayramlarını el öperek ve bahşiş toplayarak geçiremeyecek, yaşlılar çocuklarının, torunlarının, komşularının ve akrabalarının yolunu gözleyemeyecek, bu arada önceki yıllarda olduğu gibi de bayram tatlıları da ikram edilemeyecek. Çünkü sokağa çıkma yasağı var. Yani herkes kendi evinde oturacak bu bayram.

Sadece bu kadar mı? Hayır. Ramazan Bayramı büyük bir ekonomik alışveriştir. Geçen yıllarda pastanenler günler öncesinden tatlı imalatına başlarlar, mağazalar bayramlık elbiseleri müşterilerine pazarlamaya çalışırlardı. Şekerciler, ayakkabıcılar, çiçekçiler boş dururlar mıydı? Tabii ki hayır. Onların da bu bayramdan beklentileri fazlasıyla mevcuttu. Ancak bu Koronavirüs illeti her sektörü etkilediği gibi onları da etkiledi.

Çocukluğumun yani 1970’li yılların başındaki Ramazan Bayramlarını hatırlıyorum. Artık çocuklar için özel lunaparklar kurulmuyor. At üzerinde üç tur da atılmıyor. “Mantar”, “Atom”, “Yılan”, “Çıtır-Pıtır” diye bildiğimiz ateşli patlayıcılar da yok. Tahtadan tahterevalli, dönme dolap, salıncaklar ise tarihe karıştı. Artık elektronik çağdayız. Cep telefonları, tablet bilgisayarlar, i-pad’ler varken eskiyi arayan, hatırlayan bir tek yaşı 40’ın üzerinde olan bizler varız. Bugünün çocukları eskiden bir haber maalesef. Anlatınca masal gibi bile dinlemiyorlar.

Ramazan Bayramı gelenekleri her şeye rağmen günümüzde de bazı yönlerden sürmektedir. Bunlardan birisi de bayramlardaki seyyar satıcılardır.

Menemen’de, eski tarihler itibariyle en merak ettiğim konulardan biri de seyyar satıcılardır. Acaba bugün olduğu gibi eskiden de seyyar satıcılar var mıydı? Hemen cevap verelim. Evet, vardı. Hem de fazlasıyla. 1923’ten sonra mübadele ile birlikte Menemene çok çeşitli mesleklerde göçmen geldi. Menemen’in iş potansiyeli belliydi. Devlet yardımlarının kesilmesinin ardından birçok insan ovadaki çeşitli işlerde çalışırken, kimi de seyyar tatlıcı, yoğurtçu, dondurmacı, börekçi, helvacı, turşucu oldu. Genelde, elde taşınan camekan içinde satılan bu ürünler, daha sonraları tepsi içinde ve el arabası içinde satılmaya başlandı. Bu seyyar satıcılara bir örnek olarak yayınladığım fotoğrafta camekan içinde şambali satan bir tatlıcıyı verebiliriz. 1960 yılında çekilen bu fotoğraf, Menemen’de seyyarların en çok iş yaptığı bayram dönemlerini yansıtmaktadır. Büyüklerimiz hep söyler, “Nerede eski bayramlar” diye. Aslında her dönemin bayramları farklıdır gerçeğini kabul etmek gerekir. 1950 yılındaki bayramlar ile 1990 yılındaki veya bugünkü bayramları kıyas edemeyiz. Ancak, hepsinin farklı güzellikleri vardır.

Yayınladığım “Dönme dolap” fotoğrafına dikkatlice bakın. Dönme dolapta teknoloji yoktur. Tamamen manuel olarak yani elle çalışmaktadır. Hem de yukarıda 4, aşağıda 3 kişi olmasına rağmen. 1960’lı yıllar boyunca Menemen Şehir Garajı dini bayramlarda “Bayram Eğlenceleri”nin yapıldığı tek yer idi. Burada lunapark kurulur, dönme dolaplar, salıncaklar müşterileri sallandırırdı. Tatlıcılar, dondurmacılar, salepçiler vs. hep burada olurlardı. “3 tur bisiklet 20 kuruş’a, 3 halka atış 10 kuruş’a, 5 tüfek atış 10 kuruş’a” sözleri müşteri çekmek için satıcılar tarafından bağıra bağıra söylenen sözlerdi.  Bu lunaparklara gitmeyen çocuk yok gibiydi. O dönem oyuncaklarının her çeşidi buradaydı ve çocukları bekliyordu. Bir zamanlar buraya at bile getirilmiş, üç tur karşılığı olarak 20 kuruş alınarak çocuklar gezdirilmişti. Unutmadan yazalım, o devirde en çok seyredilen gösteri de ayıların tef eşliğinde yaptığı danslardı. İyi dans eden ayı, tepsiye konan bahşişlerin artmasını sağlardı.

Hangi devirde olursak olalım, elektronik çağ ile büyümemiş olanların, daha açıklayıcı bir ifadeyle 1990 yılından önce çocukluklarını yaşayanların bayramlarda bir seyyar dondurmacıyı, bir tatlıcıyı, bir helvacıyı, bir börekçiyi, bir turşucuyu unutmaları mümkün değildir.

Bakkallarda mantar tabancası, çıtır-pıtırlar, çat-patlar, havayi fişekler, roketler artık satılmamaktadır. İyi de olmaktadır. Onların yerini bilgisayarlar, cep telefonları, atariler, CD’ler, Flash bellekler aldı.  Peki yıllar sonra çocuklarımız eski bayramları anlatırken yukarıda saydığım teknolojileri mi anlatacaklardır? Bizim bayramlarda bilgisayar vs. oynanırdı diye. Dedim ya her devrin bayramları başkadır diye.

BAYRAM YARDIMLARI THK’DAN. 

1927 yılında kurulan Türk Hava Kurumu Menemen Şubesi, Ramazan Bayramı dolayısı ile yıllar yılı fakir ve yardıma muhtaç çocuklara çeşitli yardımlarda bulunmuştur. Bunlara en iyi iki örnek yayınladığım fotoğraflarda görülmektedir. Ramazan Bayramı dolayısı ile Menemen’de önceden tespit edilen fakir ve yardıma muhtaç öğrencilere bayramlık giysi yardımları yapılmış, bu an fotoğrafla anılaştırılmıştır.

HAYIRLI BAYRAMLAR…

 
1960 yılında Menemen’de Seyyar Tatlıcı.

1962 yılında Menemen’de Lunapark’da seyyar Dönmedolap.

1975 yılında Türk Hava Kurumu Menemen Şubesinin fakir çocuklara Ramazan Bayramı yardımları.

 1971 yılında Türk Hava Kurumu Menemen Şubesinin fakir çocuklara Ramazan Bayramı yardımları.