YENİ TÜRK ALFABESİNİ MENEMENLİLER NASIL ÖĞRENDİ?

Cumhuriyet Dönemi‘nin en önemli inkılâplarından birisi de Harf İnkılâbı‘dır.

Bugün kullandığımız Latin Harflerini dedelerimizin, ninelerimizin nasıl öğrendiğini hiç merak ettiniz mi? 29 harften oluşan yeni Türk Alfabesi için tüm yurtta olduğu gibi Menemen’de yapılan çalışmaları, ortaya çıkan sonuçları ve bu konuda daha birçok şeyi!

Zamanı biraz geriye alarak konu başlığımızı anlatmaya başlayalım.

Türkler, tarih boyunca değişik alfabeler kullanmışlardır. Türklerin kullandığı ilk alfabe, Göktürk Alfabesi‘dir. Bu alfabe aynı zamanda ilk millî alfabemizdir. Bundan sonra Uygur Türkleri kendilerine mahsus bir alfabe kullandılar. İslâmiyet‘in kabulünden sonra Arap Alfabesi kullanılmaya başlandı. Arap harfleri, Türk Dili için uygun değildi.

İlerlemenin önündeki en büyük engel cehaletti. Milleti bu durumdan kurtarmaya kararlı olan Mustafa Kemal Atatürk, kurtuluşun yolunu da şu sözü ile gösterdi: 'Büyük Türk milleti, cehaletten az emekle kısa yoldan ancak; kendi güzel ve asil diline kolay uyan böyle bir vasıta ile sıyrılabilir. Bu okuma yazma anahtarı ancak Lâtin esasından alınan Türk alfabesidir.'

Okur-yazarlığı yaymak ve cehaleti kısa zamanda gidermek için, Atatürk‘ün emriyle bir komisyon kurulup yeni Türk alfabesi hazırlandı. Harf İnkılâbı‘nın ilk müjdesini Mustafa Kemal Atatürk 8 Ağustos 1928‘de, İstanbul‘daki Sarayburnu Parkı‘nda halka şöyle duyurdu: 'Arkadaşlar, bizim güzel ahenkli zengin dilimiz yeni Türk harfleri ile kendini gösterecektir. Yeni Türk harfleri çabuk öğrenilmelidir. Vatandaşa, kadına, erkeğe, hamala, sandalcıya öğretiniz. Bunu vatanperverlik ve milliyetperverlik vazifesi biliniz. Bu vazifeyi yaparken düşününüz ki bir milletin, bir toplumun yüzde onu okuma yazma bilir, yüzde doksanı bilmezse, bundan insan olanlar utanmalıdır.'

Bundan sonra yeni Türk harflerinin yaygınlaştırılması için bir seferberlik başlatıldı. Başöğretmen Atatürk, yurt seyahatine çıkıp, kara tahta başında yeni Türk harflerini vatandaşlara öğretti. Ankara‘da toplanan öğretmenler birliği kongresinde, öğretmenler, Atatürk‘ün açtığı bu yeni yolda sabırla çalışacaklarına ant içtiler. Üç ay gibi kısa bir zamanda inkılâp gerçekleşti ve alfabe değişikliğini öngören kanun 1 Kasım 1928’de kabul edildi ve 3 Kasım’da yürürlüğe girdi.

Yeni Türk alfabesinin öğretilmesi için öncelikle öğretmenler eğitim aldılar. Menemen’de bu eğitim Zafer İlkokulu’nda verilmiştir. Dönemin Menemen Kaymakam Hasan Bey, konuyu yakinen takip etmiş ve sık sık Zafer İlkokulunu ziyaret ederek, eğitim gören Öğretmenler ile görüşüp bilgi almıştır. Kaymakam bu görüşmelerden birinde yeni alfabenin daha hızlı yayılması için başta Türk Ocağı binası olmak üzere, üçüncü̈ mektepte, hükümet konağında ve ticaret odası salonunda yeni kurslar açılması gerektiğini söyledi. Ardından açılacak bu kurslar için Derviş, Şahap, Mahmut ve Rıza Beyler görevlendirildi. Yeni harflerin öğrenilmesi konusunu teşvik için 1928 yılında İzmir Mebusu Kamil Bey, Menemen’i ziyaret etmiştir. Kaymakam Hasan Bey ve Belediye Reisi Kenan Bey tarafından karşılanan Kamil Bey, Zafer İlkokulunda ders alan öğretmenlere “yeni harflerin kolaylığı ve yakın bir zaman zarfında herkes tarafından öğrenilebileceği” hakkında bir konferans vermiş ve öğretmenlere sorular sorarak cevaplarını istemiştir. Kamil Bey, geziden memnun kaldığını Kaymakam Hasan Bey’e söylemiştir.

Öğretmenlerin ardından memurlar kursa alınarak yeni alfabe öğretilmiştir. Daha sonra ise halka yeni alfabenin öğretilmesi için tüm yurtta “Seferberlik” başlatılmıştır. Bu seferberliğin adresi ise “Millet Mektepleri” olmuştur. Millet Mekteplerinde eski veya yeni yazı bilmeyen yetişkinler dört aylık A Kurslarında; eski harfleri okuyup yazabilenler de iki ay süreli B Kurslarında yeni harfleri öğreneceklerdi. Ancak 1929 yılı Eylül ayında yeni bir değişikliğe gidildi. Buna göre, A dershanelerinde yalnızca okuma-yazma öğretilirken, B dershanelerinde hayat için gerekli bazı bilgilerin verilmesi planlanmıştır. Ayrıca sabit ve gezici A ve B dershaneleri ile Halk Okuma Odaları oluşturuldu.     

Millet Mektepleri, Menemen’de 1 Ocak 1929 tarihinde Zafer İlkokulu’nda açıldı. Gündüz memurlara, akşam halka yeni harfler öğretilmeye çalışılmıştır. Tüm bu eğitimler verilirken, Menemen Belediyesi de bir duyuru yaparak dükkan tabelalarının 25 Eylül’e kadar yeni Türk alfabesi yazılarak değiştirilmesini istemiştir. Belediye’nin bu kararına daha ilk günden uyulduğu görülmüş, bu durum Menemenli idareciler tarafından memnunlukla karşılanmıştır. Menemen’deki millet mekteplerinden A Kursu’nda 336 erkek, 44 kadın, B Kursu’nda 221 erkek olmak üzere toplam 601 kişi mezun olmuştur.

1940’lı yıllardan itibaren kullanılmaya başlanan “ALFABE” kitabı

Bir kız eğitim mektebi’nde ders anı.