MENEMEN TREN İSTASYONU 152 YAŞINDA

Menemen Tren İstasyonu, hizmete girdiği 1865 yılından itibaren ilçe ekonomisine sayısız faydalar sağlamıştır. Bu faydaların en başında günümüzde artık pek söz edilmese de ?nakliyecilik? en başta gelmiştir. Bunun yanında yolcu taşımacılığı da önemli sayılabilecek bu faydaların başındadır. Menemen için nimet sayılabilecek olan ?demiryolu?nun Menemen´den geçmesi nasıl olmuştur? Bugünkü yazımızı Menemen Tren İstasyonumuzun genel tarihçesi üzerine yazalım.

TARİHÇESİ

İngiltere Hükümeti, 1860´lı yıllardan itibaren Büyük Menderes Havzası´nda kurdukları demiryolu ile bölgedeki üretimi kontrol edebilmeyi hesaplamıs?lardır. Bu dönemde Batı Anadolu´da önemli bir havza daha vardır: O da Menemen´in de içinde bulunduğu Gediz Havzasıdır. Gediz Nehri´nin kıyılarında o günlerde dünyanın en kaliteli çekirdeksiz üzümleri üretilmekte, öte yandan yüzbinlerce mes?e ag?acının palamutlarından deri sanayiinde kullanılan yag?lar elde edilmektedir. Bu nedenle İzmir´den bas?layarak o zamanlarda adı Kasaba olan Turgutlu´ya Manisa üzerinden ulas?acak bir demiryolu hattı planlanmıs?tır.

İngiltere, Gediz hattının demiryolu hakkını alarak Fransız egemenlig?ine tamamen son vermeyi amaçlamıs?tır. Bu dog?rultuda 4 Temmuz 1863´te İzmir-Kasaba Temdîdî demiryolu hattının imtiyazını Bab-ı Âli´den almayı bas?armıs?tır. Edward Price adlı bir İngiliz giris?imcinin adına, % 6 kar garantisiyle verilen bu imtiyazı kullanmak amacıyla kurulan ?Smyrna- Cassaba Rollway Company? adlı s?irket yapım çalıs?malarına 1864´te bas?lamıs?tır. Batı Anadolu´da 2. demiryolu hattının kurulması izni verilmesi Kasaba (Turgutlu) ilçesinin Gediz Havzası´nın tarımsal ürünlerinin toplandıg?ı en büyük yerles?imlerinden biri olmasıyla ilgilidir. Bu yıllarda İzmir, artık dog?unun mallarını batıya aktaran tek liman deg?ildir. Zira Avrupa, İzmir yolu ile aldıg?ı bug?day ve bütün dig?er maddeleri Anadolu´nun dig?er limanları aracılıg?ıyla da sag?layabilmektedir. Bundan böyle Ege yöresi kendine has ürünlerini ihracata yöneltmis?tir. Üzüm, incir gibi maddeler Amerika pazarlarına ulas?mıs?tır. Palamut, tütün ve dig?er taneli ürünler Ege´nin dıs?a dönük ulas?ım sistemini ayakta tutmaya çalıs?mıs?tır. İs?te, kent ve çevresi bu durumdayken İngilizler imtiyaz hakkını elde etmis?tir.

İzmir-Kasaba Demiryolu S?irketi 800 bin Türk lirası bir sermayeyle kurulmus? ve Osmanlı Hükümeti bu hat için %6 kar garantisi vermis?tir. Bu hat Kasabaya ulas?manın dıs?ında iki önemli misyona daha sahiptir. Bu da kentin Buca, Seydiköy banliyölerinde Aydın demiryolunun ulas?tıg?ı bas?arıyı dig?er iki önemli banliyö olan Kars?ıyaka ve Bornova´da da yakalamaktır. S?irket, 3 yıl içinde 93 km´lik İzmir-Kasaba hattını tamamlamıs?tır.

Batı Anadolu´da yapılan demiryollarına paralel olarak artan bölgenin iktisadi çekicilig?i, bölgede nüfuz mücadelesi veren özelikle Fransa ve Almanya´nın ileride İngiltere ile rekabetini de arttıracaktır. Öncelikle İzmir´de daha önce rıhtımın ins?asını gerçekles?tirdig?i için bu alanda tekel haline gelerek önemli bir avantaj elde eden Fransa, İngilizlerin en ciddi rakibidir. Nitekim Fransa kazançlı çıktıg?ı bu rıhtım savas?ının yanı sıra İzmir´de tramvay ve su dag?ıtım imtiyazları alarak mücadelesini sürdürecek ve 1893 yılında diplomatik ve ticari politikaları neticesinde İzmir-Kasaba hattını İngilizlerden satın alarak bölgede nüfuz alanı yaratma savas?ında onlardan geri kalmadıg?ını ispatlayacaktır. Bölgeye daha sonra giren özellikle ithalatta İngilizlerin en önemli rakibi olan Almanlar da İmparatorlug?un genelinde elde ettikleri bas?arılara paralel olarak bölgeye yerles?eceklerdir. Bu rekabetin sonucu olarak İzmir´den Turgutlu´ya kadar olan bölüm ile Manisa-Soma arasını İngilizler, Soma-Bandırma arası ile Alas?ehir-Us?ak arasını ise Fransızlar ins?a etmis?lerdir. İzmir-Kasaba demiryolu sırasıyla Bornova, Kars?ıyaka, Menemen, Manisa ve Turgutlu´ya ulas?mıs?tır. Demiryolu ins?ası sırasında bir problem çıkmaması için Gediz Nehri´nin tas?kınlıklarını önlemek amacıyla nehrin yatag?ı Menemen yakınlarında deg?is?tirilmis?, böylece İzmir Körfezi´ni tamamen doldurmasının önüne geçilme yoluna gidilmis?tir. Bu durum demiryollarının cog?rafyaya olan etkilerine örnek tes?kil etmektedir.

Menemen´e demiryolunun ulas?masıyla birlikte özellikle kervanlarla yapılan tas?ımacılık sıkıntıya girmis?tir. İzmir´den 35 km´lik bir mesafeyi demiryolunun 1.5 saat gibi bir sürede as?ması, devecilig?in önemli bir meslek oldug?u Menemen´de ekonomik yas?amın yeniden s?ekillenmesine yol açmıs?tır.

1948 YILINDA DEMİRYOLU ŞİKAYETLERİ

152 yıllık hizmeti süresince birçok şikayete de maruz kalan Menemen Tren İstasyonunun yetkilileri, zaman zaman bu şikayetleri üst makamlara bildirerek çözüm bulunmasını istemiştir. Bu şikayetler yine zaman zaman İzmir´de yayınlanan yerel gazetelere de konu olmuştur. Bu şikayetlerden birisi 14 Kasım 1948 tarihinde Yeni Gazetesi´nin ?Halkla Başbaşa? köşesinde Menemen V.V. rumuzu ile olarak yazılır.

V.V. gönderdiği şikayet mektubunda şunları yazar : ?Bir okuyucu mektubu büyük bir derde temas etmesi bakımından birçok vatandaşı ilgilendirmiştir. Çünkü İzmir-Menemen, Menemen-İzmir arasında gidiş geliş o kadar artmıştır ki, otobüs ve kamyon çokluğuna rağmen yine birçok vatandaş yollarda saatlerce perişan bir halde vasıta beklemek zorunda kalmaktadır. Bugün için İzmir´den Menemen´e günde bir banliyö katarı işlemektedir ki, sabahları saat beşte Basmahane´den kalkan bu katarın saati çok uygunsuzdur. Bu banliyö, belki de Menemen´deki talebe ve yolcuları almak düşüncesi ile işliyordur. Eğer bu düşünce ile işliyorsa, yolcuları son günlerde sefere konulan 1110 sayılı katar pekala İzmir´e taşıyabilmektedir. Bunun yerine mesela sabahları saat 6.50´de Basmahane´den kalkan banliyö treni İzmir -?Menemen seferine tahsis edilse her halde daha faydalı olur. 20-25 dakikasını Çiğli´de boşu boşuna beklemekle geçiren bu katar, bu zaman zarfında pekala Menemen´e gidip gelebilir. Yine, Basmahane´den akşamları saat 16.00´da kalkan banliyö treni´nin seferi Menemen´e kadar uzatılırsa böylelikle Menemen´de görevli bulunan memurlar ve diğer iş sahibi vatandaşlar sabah akşam külfetsiz olarak Menemen´e gidip gelmek imkanına kavuşmuş olurlar. Devlet Demiryolları İdaresi, böyle bir seferi ve bu seferlerde banliyö bilet tarifesini uygulasın ve bunu bir ay kadar tecrübe etsin, bunun vatandaşlara ne kadar faydası olacağını derhal anlayacaktır. Eğer, yukarıda misal olarak verdiğimiz katarların bu seferlere tahsisine imkan yoksa; sabahları 7.30 ile 8.00 arasında İzmir´den hareketle Menemen´e gidecek, akşamları da 17 ile 18 arasında Menemen´den İzmir´e hareket edecek başka şekilde bir seferin ihdası mümkün değil midir??

V.V. rumuzlu Menemenli vatandaşın şikayet mektubu böyle. Sorun çözülmüş müdür, yoksa devam mı etmiştir bilmiyorum. Ancak ilçemiz halkının sorunlara duyarsız kalmaması bakımından bir belge niteliği taşımaktadır.

SONSÖZ: 1865 yılında yapılan, 1992 yılında bir günde kazma-küreklerle yok edilen Menemen Tren İstasyonu´nun eski halini özlüyorum. Ya siz?

Fotoğraflar:

1?. 1992 yılında yıkılan Menemen Tren İstasyonu?

2?. 1976 yılında Motorlu bir Tren Menemen Tren İstasyonu´nda...

3?. 1988 yılında Menemen Tren İstasyonu´nda görevli memurlar.