1935 YILINDA MENEMEN (OCAK-TEMMUZ)

ÖZETLE: 1935 yılının ilk yarısında Menemen´de yaşanan en önemli faaliyet yeni Gediz Köprüsü´nün yapımında sona gelinmesidir. Bununla birlikte yeni betonarme köprüde aksilikler de bir türlü bitmemektedir. Aynı dönemde İzmir´de yayınlanan ?YÜRGÜ? Gazetesi muhabiri Menemen´e gelir ve kaza hakkında topladığı bilgilerle güzel bir makale yazar. Bu makale o dönemi bilmemiz açısından çok önemlidir. Bir başka konu ise yaptıkları hizmetlerle Menemen´e damga vuran iki belediye başkanımızı yakından tanıma fırsatını bulacağımız yazımızdır.

 Bu haftaki yazımda konu başlıklarımız ve 1935 yılının birinci döneminde Menemen´de yaşananlar:

14 Ocak 1935 - MENEMEN´DE İKİNCİ MÜNTEHİB SEÇİMLERİ : 1935 yılında yapılan genel seçimlerin hemen öncesinde, kadınlara milletvekili seçme ve seçilme hakkı verildi. Oy kullanma yaşı 18´den 22´ye çıktı. Her 40 bin seçmen için 1 milletvekili seçilmesi kararlaştırıldı. Her 40 bin 1. seçmen için ikinci seçmen seçilmesi kabul edildi. 1935 seçimleri öncesinde, kadınlara milletvekili seçme ve seçilme hakkı verilince, CHF Genel Merkezi´nin parti örgütüne 12 Aralık 1934 tarihinde gönderdiği bir yazıda, kadınların artık ikinci seçmen de seçilebilecekleri, bunun için partiye üye olmaları gerektiği belirtilmekteydi. Milletvekillerinin seçiminde ikinci seçmenlerin kilit bir rolü vardı, ikinci seçmenlerin saptanmasına bu nedenle büyük bir özen gösteriliyordu. İkinci seçmenleri tamamıyla kontrol eden CHF Genel Merkezi, bağımsız adaylardan kendi istediklerini ikinci seçmenlere seçtirmiştir. TBMM´de muhalif kimselerin olmasına sıcak bakmamış, kendisinin uygun gördüklerine yeşil ışık yakmıştır.

(İKİNCİ MÜNTEHİB SEÇİMLERİ´NİN KELİME ANLAMI : İki dereceli seçim sisteminde, seçilecekleri seçen ikinci seçmenlere verilen ad´dır.  Türkiye´de (ve de Osmanlı´da) 1877 ila 1943 yılları arasında uygulanan iki dereceli seçimlerde, her 400 seçmene bir ikinci seçmen düşecek şekilde belirlenen ikinci seçmenler, meclise gidecek vekil adaylarına oy veriyor ve bu adaylardan o il/sancak için ayrılmış kontenjana göre en çoktan aza doğru oy alanlar seçilmiş sayılıyorlardı. ikinci seçmenler, sistemin uygulandığı, cumhuriyetin tek parti dönemine rastlayan 1923-43 arasında, tek parti CHF´nin kendi üyeleri arasından seçtiği kişilerden oluşuyordu. Parti üyesi bu ikinci seçmenler de, parti tüzüğü gereği ve zorunlu olarak yine CHF tarafından belirlenen meclise gidecek vekil adaylarını seçiyorlardı. bu dönemde seçim adı altında yapılan bütün bu oylama-seçme süreci aslında iki dereceli bir onaylamadan ibarettir. )

İkinci Müntehip (Seçmen) Seçimleri 14 Ocak 1935 tarihinde Menemen´de de büyük heyecanla yapılmış, ardından davullar zurnalar çalınmıştır. İşte bu anlardan birinde CHF´lı Belediye Başkanı İdris Tınaz (sağda) ile CHF Menemen Başkanı M. Kemal Oskay, partililer ve vatandaşlar görülmektedir.

ORMAN YAKANA DİKKATSİZLİKTEN 2 GÜN HAPİS : Menemen´in Duğa köyünde devlet ormanını yakmakla suçlu Mehmet oğlu Halil´in ağır cezada yapılan duruşması sonuçlandı. Bunda kusur olmadığı anlaşıldığından dikkatsizlik suçu ile iki gün hapis cezasına çarptırılmasına karar verildi. (22 Ocak 1935)

FIRTINADA EVLER YIKILDI : Menemen ve çevre köylerde meydana gelen çok şiddetli fırtına yüzünden bazı evlerin kulelerinin yıkıldığı belirlenerek durum bir raporla vilayete bildirildi. (30 Ocak 1935)

GEDİZ KÖPRÜSÜ´NÜN AYAKLARI ÇÖKTÜ: Menemen´in Gediz nehri üzerinde kurulu bulunan ahşap köprü Bergama´dan gelen 9 numaralı ağır yüklü kamyona dayanamayarak bazı direkleri yıkıldı. Köprü derhal kapatılarak tedbir alındı. Menemen kaymakamı ve vilayet başmühendisi başkanlığındaki bir ekip bu ahşap köprünün yanıbaşında yapılmış olan betonarme Gediz köprüsünden yedek malzeme temin ederek dört saat içinde yıkılan köprünün tamiri için çalışmalarını tamamlamıştır. Aynı gün durumu teftişe gelen İzmir Valisi General Kazım Dirik Paşa yeni köprünün ancak üç ay sonra mümkün olabileceğini belirterek, bu müddet içinde ağır kamyonların hafif yükle ve kalabalık yolcuların köprü üstünden yaya geçmelerini uygun gördüğünü söylemiştir. (5 Şubat 1935)

 GENÇ MÜHENDİSLERİN MENEMEN ZİYARETİ : İstanbul Yüksek Mühendis Mektebi son sınıf talebesinden 13 kişilik bir grup otobüsle İzmir´den Menemen´e gelerek önce kazayı geçmiş, sonra Kubilay Abidesini ziyaret etmiş ve daha sonra da yeni yapılmakta olan betonarme Gediz Köprü-sü´ne giderek tetkiklerde bulunmuşlardır. Gruba, İzmir´li mimar Necmettin Bey refakat etmiş ve izahatlar yine Necmettin bey tarafından verilmiştir. Gençlerin ziyareti Menemen´de de büyük memnunluk yaratmıştır. (Yeni Asır, 11 Şubat 1935)

GEDİZ KÖPRÜSÜ İNŞAATI : Menemen´deki Gediz köprüsünün inşaatı sona erdiğinden sıra, köprü üzerindeki yol kısmının inşaatına gelmiştir. Köprüden genel yola bağlanacak varyant yolların da yapımı çok yakında mümkün olabilecektir. Köprünün kabul muamelesinin yapılması için vilayetçe Bayındırlık Bakanlığı´ndan müsaade istendiği belirtilmiştir. (27 Şubat 1935)

MENEMEN BELEDİYE REİSİ ANKARA´YA GİTTİ : Menemen Belediye Başkanı Avukat İdris bey, Belediye bütçesini tasdik ettirmek ve bütçe üzerinde bazı izahat vermek üzere Ankara´ya gitti. İdris Bey´in bir veya iki gün sonra döneceği düşünülmektedir. (4 Mart 1935)

GEDİZ NEHRİ TAŞTI TARLALAR SU ALTINDA : 2 günlük şiddetli yağışla birlikte kabaran Gediz nehri sonunda taşarak tarlaları su altında bıraktı. Ahşap Gediz köprüsü de bundan nasibini aldı ve köprünün bir kısmını sular götürdü. Kolayca tamiri mümkün olmadığından Foça -?Menemen -Bergama arasında ulaşım durmuştur. Vali General Kazım Dirik de Menemen´e gelerek sular altında kalan ovada tetkiklerde bulunmuş , köylülerin sıkıntılarını dinlemiştir. Daha sonra alınan bir kararla yeni Gediz köprüsünden yayaların yürüyerek geçmesine ve köprünün her iki yakasında da araçlar bulundurulmasına böylelikle trafik akışının sağlanmasına karar verilmiştir. (8 Mart 1935)

 1935 YILINDA GAZETECİ GÖZÜNDEN MENEMEN

        İzmir´de yayınlanan ?YÜRGÜ? Gazetesi Muhabiri´nin Menemen´e gelerek kaza hakkında topladığı bilgilerden oluşan makale, bu gazetede 25 Nisan 1935 tarihinde yayınlandı. Makalede oldukça ilgi çekici bilgiler yer alırken, muhabirin ismini kullanmaması dikkat çekici. Muhabir, kazamız hakkında  edindiği bilgileri ?MENEMEN MEKTUBU? başlığı altında okuyucuları ile şöyle paylaşmaktadır:

      ?Dün tatilden bil istifade Menemen´e gittim. Manen merbut olduğum bu kasabaya her ne zaman gidersem ruhumda tatlı bir ıstırap hissederim. Çünkü on iki sene evvel Ege mıntıkasının bu yeşil ve zümrüt ovasına hakim olan bu şehirde İstanbul´un tatlı hatıralarını göz yaşlarımla teskine çalışmış, sıcak bir muhit bulmuştum.

İşte bu hatıralar dün de canlandı. Bilhassa ilkbaharın güzel bir gününde Cumhuriyet neslinin yarınki evlatları coşkun bir tezahüratla bayram yapıyorlardı. Yanımdaki arkadaşla şöyle bir dolaştım. Şehrin içinde kimseler yok. Eski bir meslekdaş olan belediye reisini aradım. Uzun bir yorgunluğu dindirmek için bağa gitmişti. Kaymakam´ı sordum, Ulucak köyünde, miniminilerin müsameresinde bulunmak ve onları sevindirmek için orda imiş. Anladım ki, kimseleri görmek, bu çok alakadar olduğum memleketin dert ve ihtiyaçlarını anlamak, yapılan ve yapılmakta olan işlerini öğrenmek imkanı yoktur.

Nihayet eczaneye gittim, eczacıyı köşesine çekilmiş ve kitaplarıyla meşkul buldum. Çok iyi tanıdığım bu arkadaş uzun seneler yaptığı mücadele ile bana ihtiyarlamış hissini verdi. Hakikaten de ihtiyarlamış. Görüşürken yedi sekiz senedir orada bulunan hükümet doktoru bay Bahri geldi. Müsahabe sıtma mücadelesine intikal etti. Hükümetin çok fedakarlıkla köylerde tatbik ettiği yüksek muavenet derin şükranlı hisleri bıraktığı ve sıtma gibi biaman bir hastalığın azalmakta olduğunu işittikçe büyük bir zevk duydum.

Vakit de geçiyordu rençberlerin paraya ihtiyaçları olduğu şu zamanda kooperatif reisini görmek istedim. Nihayet buldum. Bu genç on, on iki gün evvel genel heyetin intihabı ile riyasete geçmiş. Memleketin kuvvetli gençlerinden, bilhassa para işlerinde çok hassas davranan bir arkadaş. Birçok sualler sormak istedim, henüz selahiyetim yoktur, bir muamele göremiyoruz. Çünkü intihabımız tasdike iktiran etmedi dedi ve kesti. Doğrusu itiraf edeyim ki böyle mühim ve rençberin buhranlı bir zamanda kooperatifin para ikraz edeceği dakikada tasdikin uzun müddet yapılmaması hiç yerinde değildir. Alakadarların dikkat nazarını celbederim.

     Burada da ümitsiz çıkarken Ticaret Odası Reisine tesadüf ettim. İktisadi buhranın tevlid eylediği ıstıraplı günler dolayısıyla sahai ticaretten çekilen arkadaşların miktarı yüzde otuz nisbetindeymiş ve reisin lisanında anladığıma göre Menemen´de Ticaret Odası teşkilatının hikmeti vücudu nihayet bin iki yüz liranın sarfını icabettirmekten başka bir faide temin etmektedir. Başka dolaşacak yer de kalmadı. Ankara´dan giden belediye encümen azasından bay Osman Sabancı´yı selamlarken tekrar geleceğimi ve (Yürgü) için konuşacağımızı söyledim ve ayrıldım.

İKİ BELEDİYE BAŞKANI:

 1930 yılında Menemen Belediye Başkanı Cumhuriyet Halk Fırkalı Fadıl Arat Bey´dir. 1932´den 1943 yılına kadar ise Cumhuriyet Halk Fırkalı İdris Tınaz Bey, 1943-1946 yılları arası Muhiddin Çiftçi ve 1950´den 1960´a kadar da Demokrat Parti´den Bedri Onat Menemen´in Belediye Başkanı olacaktır. İdris bey, görevi zamanında belediyede çok yakın çalışma arkadaşı olan Bedri Bey´i tam bir ?Belediyeci? olarak yetiştirir. O´na işin inceliklerini öğretir. Bedri bey, zaten zeki bir insandır. Kendini topluma sevdirmiştir. Hemen hemen bütün etkinliklerde başrol oynar. Spor´dan Eğitim´e, Kültür´den Sanat´a kadar hemen her yerde vardır. Fotoğraf İdris Tınaz Bey´i (solda), ve Bedri Onat Bey´i bir çalışma anında göstermektedir. (28 Mart 1935)

 TALEBE BAYRAMI : 5 Mayıs 1935 günü tüm yurtta olduğu gibi Menemen´de de ?Talebe Bayramı?  olarak kutlandı. Bu kutlamalara pırıl pırıl giyinen, kunduraları parlak, kırmızı kurdelalar takmış, saçlarını güzel güzel taramış ilkokul öğrencileri ile öğretmenler ve okul idarecileri katıldı. Okullarda yapılan törenlerde hep bir ağızdan marşlar söylendi, şiirler okundu. Öğrenciler arasında çeşitli yarışmalar yapıldı. Bu etkinliklerden biri de okul dışına yapılan ?Kır Gezileri? idi. Fotoğraf, Tevfik Fikret İlkokulu 3. sınıf öğrencilerini bir kır gezisinden hemen önce okul bahçesinde toplu olarak yansıtıyor. Sağ başta ayakta duran öğretmen Tevfik Fikret İlkokulu Müdürü Ali Rıza Bey, ortada oturan öğretmen ise eşi Behice Hanım´dır.

MENEMEN KAYMAKAMI ALİ NİHAT ŞENMAN MENEMEN´E VEDA EDİYOR: 1932 Yılından bu yana Menemen´de görev yapan ve çalışkan kişiliği ile göz dolduran Kaymakam Nihat Şenman Nisan ayı itibariyle Menemenlilere veda etti. Şenman için düzenlenen törene Menemen´in ileri gelenleri eşleri ile birlikte katıldı. Törende yapılan duygusal konuşmalarda Şenman´ın Menemen için yaptıkları anlatıldı ve Kaymakam´a alkışlarla teşekkür edildi.  Ali Nihat Şenman, Menemen´den sonra Vali Yardımcılığı görevinde bulunmuş ve 1950 yılında Erzurum,1951 yılında Siirt illerinde Vali olarak görev yapmıştır. (2. sırada sağdan 6. kişi Kaymakam Nihat Şenman´dır.)